Mùa Hè vốn là mùa chơi diều, cùng về làng Đại Trà, xã Đông Phương, Kiến Thụy, Hải Phòng là nơi nổi tiếng cả nước về thú chơi diều.
Năm ngoái, chiếc diều của làng Đại Trà từng được sách kỷ lục Việt Nam xác nhận: “Bộ sáo ầm có nhiều sáo nhất Việt Nam”. Ngược Quốc lộ 5, chúng tôi tới Hải Phòng để "mục sở thị" thú làm và chơi diều của ngôi làng này.
Thú chơi của làng
Từ Hải Phòng xuôi về phía biển chúng tôi tìm đến Đại Trà - một làng của xã Đông Phương (Kiến Thụy) vào một buổi chiều nắng như thiêu, như đốt của mùa Hè. Ấy vậy mà người già, trẻ nhỏ nơi đây vẫn đầu trần, chân đất háo hức ra đồng với những con diều.
Khi nói về xuất xứ của nghề chơi diều nơi đây, không ai nhớ nổi nó đã có từ khi nào và họ cho rằng nghề chơi diều ở đây bắt nguồn từ ông Trần Quốc Thi, thành hoàng làng Đại Trà là người khai sinh, lập ấp khởi xướng việc làm sáo diều vào khoảng thế kỷ thứ XIII.
Diều của làng Đại Trà thường rất to so với diều của các vùng khác. Ông Nguyễn Văn Nheo cho biết: “Làng chúng tôi chơi diều, cốt là để nghe tiếng sáo. Cho nên cánh diều thường làm rất to nó mới có sức để nâng bộ sáo bay lên”. Cũng theo ông ngày trước còn có người chơi diều với những cánh diều rộng bằng cả gian nhà cùng với cây sáo to gần bằng cây cột nhà.
Diều sáo tại làng Đại Trà đã trở thành một thứ nhạc cụ dân gian, bộ sáo đã thành thứ gia bảo được nâng niu giữ gìn của người làm sáo. Hiện nay nhiều nghệ nhân làm sáo diều không phải chỉ để thoải ý thích, mà nhiều người đã sống nhờ vào nghề này. Nhiều người ở xa đã tìm đến vùng đất này để mong kiếm được cho mình một bộ diều sáo về chơi hay đơn giản chỉ để làm quà lưu niệm.
Nhưng diều sáo khác với các thứ hàng hóa khác. Không phải bộ sáo nào làm ra đều được mang đi bán cả. Vì họ làm sáo hầu như chỉ để tự mình thưởng thức là chính. Nếu vì một lý do nào đó mà các nghệ nhân phải bán đi bộ diều sáo thì còn tiếc hơn mất cả của quý ở trong nhà.
Theo ông Nheo, để làm được một bộ sáo không phải khó, chỉ mất độ chục ngày là có thể làm xong. Nhưng có khi phải làm hàng chục bộ may ra mới tìm được một bộ thực sự ưng ý. Thậm chí cũng có những người làm sáo cả đời mới tìm được một bộ mà họ thực sự thấy hài lòng.
Một tàu lá sen dựng đứng như chiếc ô - ý tưởng thật thú vị. Con trâu nghển cổ thưởng thức tiếng sáo, tư thế, dáng vẻ của nó khiến ta cũng nghe thấy tiếng sáo réo rắt, thấy bầu trời trong xanh lồng lộng, thấy cuộc sống thanh bình... Khi xem bức tranh này, người thưởng thức có thể thấy được sự khoáng đạt, thanh thoát của tâm hồn.
Tranh Chăn trâu thổi sáo nhà nghệ nhân (Nguyễn đăng chế)
Tranh có chữ: "Hà diệp cái thanh thanh" (Lọng lá sen xanh xanh). trong dân gian còn lưu truyền một tựa khác cho bức tranh này là: ‘Thiên thanh lộng suy địch”, có thể hiểu là: “trời xanh trong tiếng sáo”. Bức tranh miêu tả hình ảnh một chú bé ngồi đè lên những bông sen trên lưng trâu, đang say sưa thả hồn theo tiếng sáo. Con trâu (không hề có sự ràng buộc của dây chằng) ngóc đầu lên như muốn đồng cảm với con người. Trên đầu chú bé là một chiếc lá sen được cường điệu lớn hơn bình thường (so với tương quan tỷ lệ thực) nhưng vẫn rất hài hòa cân đối. Trong bức tranh này, chúng ta cũng có thể tìm thấy những ý tưởng trí tuệ và nhân bản. Sự an bình của cuộc sống toát ra từ hình tượng của bức tranh, chính là tính nhân bản của bức tranh này. Bạn đọc có thể tìm thấy trong bức tranh này một nội dung mang tính minh triết của Phật giáo: tính phá chấp (ngồi đè lên bông sen), sự chế ngự bản ngã (cưỡi trâu) và sự hoà nhập chân tính của con người với thiên nhiên. Nhưng từ một góc độ khác, Nguyễn Vũ Tuấn Anh cho rằng bức tranh “Chăn trâu thổi sáo” không xuất phát từ ý tưởng Phật giáo, mà mang một giá trị minh triết từ nền văn minh Lạc Việt. Hình tượng chiếc lá sen che trên đầu chú bé giống hình tượng của cây nêu: biểu tượng của Thái cực. Đó là sự vươn lên dẫn tới hoà nhập hoàn toàn với thiên nhiên; tức là đạt tới bản thể của Tạo hoá. Lời chú thích lưu truyền trong dân gian của bức tranh minh hoạ cho ý tưởng này: “Thiên thanh lộng suy địch”; tức là “Trời xanh trong tiếng sáo”. Khi tâm hồn con người thanh thản, vô tư như trẻ nhỏ buông trong tiếng sáo thì bao trùm cả trời xanh, hòa nhập trong vũ trụ. Hình tượng thoát tục của bức tranh này gần gũi với nhân sinh quan Đạo giáo. Nhưng phải chăng tính minh triết Phật học có sự gần gũi với tính minh triết trong xã hội Lạc Việt cổ,nên có thể có sự giải thích riêng cho cùng một hình tượng nghệ thuật?
